Chứng khoán phái sinh là cụm từ được tìm kiếm khá nhiều trên Internet. Là một nhà đầu tư chứng khoán, chắc hẳn bạn cũng đã không ít lần nghe thấy cụm từ này. Tuy nhiên để hiểu sâu về ý nghĩa và hiệu quả cũng như hạn chế của chiến lược này thì không phải ai cũng biết. Bài viết này, hãy cùng Đặng Minh Tuân giải đáp chi tiết về chứng khoán phái sinh nhé!
Chứng khoán phái sinh là gì?
Đây là một công cụ tài chính mà trong đó giá trị phụ thuộc vào giá trị của một hay nhiều loại tài sản cơ sở. Chứng khoán phái sinh có dạng hợp đồng tài chính quy định quyền lợi hoặc nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng đối với việc thanh toán hoặc/và chuyển giao tài sản cơ sở với một mức giá. Mức giá này thường đã được thỏa thuận trước vào một thời điểm nhất định.
Chứng khoán phái sinh được chia làm 02 dạng chính:
– Hàng hóa bao gồm thực phẩm, kim loại, năng lượng và một số khác như thời tiết, kết quả bầu cử,…
– Công cụ tài chính bao gồm cổ phiếu, trái phiếu, lãi suất, tiền tệ…
Loại phái sinh nào phổ biến trên thị trường chứng khoán Việt Nam
Có 4 loại phái sinh được sử dụng phổ biến trên thị trường chứng khoán VN:
– Hợp đồng Kỳ hạn (Forwad contract): Đây là thỏa thuận pháp lý giữa 2 bên tham gia. Nói về việc mua và bán một loại tài sản tại một thời điểm nhất định trong tương lai. Với mức giá được xác định trước tại ngày thực hiện giao dịch.
– Hợp đồng Tương lai (Future contract): Là một dạng hợp đồng kỳ hạn đã được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch tại thị trường tập trung.
– Hợp đồng Quyền chọn (Option): Đây là một dạng thỏa thuận pháp lý. Trong đó một bên có quyền yêu cầu thực hiện và bên kia có nghĩa vụ phải mua hoặc bán một lượng tài sản cơ sở theo mức giá đã được xác định trước tại hợp đồng trong một khoảng thời gian hoặc tại một thời điểm nhất định trong tương lai.
– Hợp đồng Hoán đổi (Swap): Thỏa thuận trong đó hai bên cam kết hoán đổi dòng tiền. Dòng tiền của của một công cụ tài chính của một bên với dòng tiền của công cụ tài chính của bên còn lại. Trong khoảng thời gian nhất định nào đó.
Nhược điểm của TTCK Cơ Sở so với Phái Sinh
- Đầu tư theo xu hướng vĩ mô. Các nhà đầu tư quan sát Index song chỉ mua được cổ phiếu đơn lẻ.
- Vốn ít, tỉ lệ vay bị hạn chế.
- Hiện tượng “làm giá”, độ tin cậy thấp.
- Chỉ giao dịch được một chiều. Gặp khó khăn khi bán nếu TT đảo chiều.
- Giao dịch T+2, không được bán khống
Quy trình thanh toán hàng ngày
Điểm khác biệt nhất của chứng khoán phái sinh đó chính là cơ chế thanh toán hàng ngày. Nhà đầu tư khi giao dịch và năm giữ các vị thế trong hợp đồng chứng khoán phái sinh sẽ phải thực hiện thanh toán toàn bộ lãi lỗ phát sinh mỗi ngày:
– Nếu lỗ ròng nhà đầu tư sẽ phải thanh toàn đầy đủ toàn bộ số lỗ phát sinh chậm nhất đến 9h sáng ngày hôm sau.
– Nếu lãi ròng nhà đầu tư sẽ nhận được đầy đủ số lãi phát sinh sau 11h sáng ngày hôm sau.
Dựa trên giá giao dịch đóng cửa của hợp đồng tương lai sẽ tính ra lãi/lỗ mỗi vị thế. Riêng các hợp đồng tương lai chỉ số đến ngày đáo hạn. Lãi/lỗ sẽ được tính toán dựa trên giá đóng cửa của chỉ số tại ngày đáo hạn của hợp đồng tương lai đó.
Quy mô của hợp đồng
Quy mô của mỗi hợp đồng phái sinh sẽ cho biết giá trị đầu tư mà nhà đầu tư đang tham gia là bao nhiêu. Quy mô được tính theo công thức:
Quy mô hợp đồng = Giá tài sản cơ sở * Hệ số nhân
Ví dụ: VN30 có chị số ở mức 700 điểm. Hệ số nhân do Sở GDCK quy định là 100.000 đồng. Vậy quy mô mỗi hợp đồng tương lai sẽ là 70 triệu đồng.
Vì sao hợp đồng tương lại của VN30 lại có ngày đáo hạn?
Khác với cổ phiếu, mỗi hợp đồng tương lại đều có ngày đáo hạn. Vào ngày đó thì hợp đồng sẽ ngừng giao dịch và chuyển thành thanh toán bằng tiền mặt. Nhà đầu tư có thể mua hoặc bán các HĐTL này cho đến ngày giao dịch cuối cùng. Vào ngày đáo hạn, toàn bộ các vị thế đang mở của Hợp đồng đáo hạn sẽ được coi là đóng vào cuối ngày. Lúc này toàn bộ lãi lỗ sẽ được thanh toán vào tài khoản của nhà đầu tư vào ngày hôm sau.
Hợp đồng tương lai chỉ số VN30, ngày đáo hạn được quy định là ngày thứ Năm thứ ba của tháng đáo hạn hợp đồng. Tại bất kỳ thời điểm cũng có 4 hợp đồng tương chỉ số đang được giao dịch. Với các tháng đáo hạn lần lượt là: tháng hiện tại, tháng kế tiếp, tháng cuối cùng của hai quý gần nhất.
Lý do giá hợp đồng tương lai chỉ số VN30 lại khác với chỉ số VN30 hiện tại?
Sự chênh lệch này chủ yếu là do “chi phí lưu trữ” (carry-cost) giữa hai thời điểm. Nguyên nhân là để mua được một rổ cổ phiếu tương đương gồm 30 cổ phiếu cấu thành trong VN30 theo tỷ lệ tương ứng. Khách hàng sẽ phải bỏ ra một số tiền ban đầu. Và do đó phải chịu một khoản chi phí lãi vay trên số tiền bỏ ra.
Các cổ phiếu trong danh mục VN30 có thể chi trả cổ tức và tạo ra thu nhập cho người đang nắm giữ. Dòng cổ tức này có thể bù đắp phần nào chi phí lãi vay đã phát sinh. Tại Việt Nam thì chi phí lãi vay thường cao hơn cổ tức thực nhận. Do đó chi phí lưu trữ thường có giá trị dương.
Giá của hợp đồng tương lai chỉ số sẽ tiến gần đến mức chỉ số trên thị trường cơ sở khi đến gần ngày đáo hạn. Tại ngày đáo hạn thì hai mức giá này sẽ bằng nhau.
Quy mô hợp đồng tương lai của chỉ số VN30
Nếu xem VN30 là một danh mục cổ phiếu đầu tư. Thì hợp đồng tương lai của VN30 đại diện cho một rổ có 30 cổ phiếu. Với giá trị sẽ là VND100.000 x giá hợp đồng. Hệ số nhân VND100.000 thì giá trị của 1 điểm chỉ số VN30. Theo đó, nếu hợp đồng VN30 đang được giao dịch ở giá 680. Thì quy mô 1 hợp đồng này sẽ là 68,000,000.
Lời lỗ sẽ được tính như thế nào?
Lời/ lỗ trên một vị thế Hợp đồng tương lai chỉ số VN30 được tính toán dựa trên chênh lệnh giữa giá Hợp đồng so với giá khi mở vị thế và hệ số nhân hợp đồng đó.
Với Hợp đồng tương lai VN30, một điểm chỉ số tương đương với 100,000 đồng. Khi đó, nếu khách hàng A bán 1 HĐTL VN30 tháng 6 tại giá 700 và sau đó mua lại giá 690, thì khách hàng A sẽ có lợi nhuận là VND100,000 x (700 – 690) = VND 1,000,000 (chưa tính phí giao dịch).
Vì sao khách hàng cần ký quỹ giao dịch trước?
Khách hàng cần ký quỹ giao dịch trước để có thể mở vị thế mua/bán Hợp đồng tương lai. Khoản tiền (chứng khoán) này được gọi là ký quỹ Ban đầu (Initial Margin). Được xem như một khoản đặt cọc để bù đắp cho các khoản lỗ có thể xảy ra đối với vị thế hợp đồng đang nắm giữ trong một ngày giao dịch.
Khoản tiền mà bạn nộp vào sẽ là tài sản của nhà đầu tư và sẽ được phong tỏa theo yêu cầu ký quỹ khi lệnh mua/bán Hợp đồng tương lai của khách hàng được khớp. Khách hàng không phải chịu bất kỳ khoản lãi vay nào phát sinh. Sau khi mở vị thế, nếu khách hàng đóng thì khách hàng có thể rút toàn bộ phần ký quỹ ban đầu này về tài khoản của mình.
Cơ sở tính toán tỷ lệ ký quỹ ban đầu cho Hợp đồng tương lai chỉ số VN30
Việc tính toán được thực hiện bởi Trung Tâm Bù Trừ dựa trên ước tính về mức độ thay đổi trong một ngày của giá Hợp đồng tương lai. Các công ty chứng khoán có thể tự quy định tỷ lệ ký quỹ ban đầu cao hơn. Hoặc bằng tỷ lệ ký quỹ quy định. Trung tâm bù trừ có thể tăng hoặc giảm tỷ lệ này. Tùy vào điều kiện thị trường và tình hình thực tế giao dịch.
Cách tính chi phí giao dịch
Phí giao dịch của Công ty Chứng khoán: Đây là mức phí nhà đầu tư phải trả cho công ty chứng khoán. Nơi khách hàng mở tài khoản và thực hiện giao dịch. Mức Phí này áp dụng cho cả hai vị thế mua & bán và được quy định theo biểu phí của từng công ty chứng khoán.
Phí giao dịch của Sở Giao Dịch và phí bù trừ của Trung Tâm Bù Trừ: áp dụng theo biểu phí quy định của HNX và CCP.
Thuế: áp dụng theo quy định về thuế đối với sản phẩm phái sinh.
Chứng khoán phái sinh có mất thanh khoản không?
Đây là trường hợp khó tránh khỏi bởi phái sinh cũng là thị trường cung-cầu. Mất thanh khoản xảy ra khi mà Nhà đầu tư không Long hoặc Short được tại mức giá kỳ vọng vì không có bên đối ứng. Tuy nhiên, sản phẩm tại thị trường chứng khoán phái sinh có chu kỳ giao dịch ngắn. Nên việc không thể thanh khoản của sản phẩm cũng là rất hiếm.
Bài viết trên đây, Đặng Minh Tuân đã giải đáp chi tiết cho bạn đọc về thị trường chứng khoán phái sinh. Hy vọng với những thông tin này các nhà đầu tư sẽ có cái nhìn sâu và đa chiều hơn về thị trường đầu tư béo bở này.
Chúc các bạn thành công!
Mọi thắc mắc hoặc cần tư vấn về chứng khoán. Các bạn vui lòng liên hệ với Đặng Minh Tuân theo thông tin dưới đây để được hỗ trợ:
Đặng Minh Tuân
Trưởng phòng môi giới HN2 – Hơn 10 năm kinh nghiệm
Hotline/Zalo: 093.111.4089
Địa chỉ: 23 Phan Chu Trinh – Hoàn Kiếm – Hà Nội
